Grasmølaættin

Grasmølaættin er stór ætt, sum bara í Evropa telur yvir 1000 sløg. Hjá okkum eru 15 sløg. Tær flestu ormverurnar undan grasmølaættini sigast at liva í mosa og millum grasrøtur ella á sjálvum grasrótunum.

Hagagrasmølur. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Ferðamølur er regluligur gestur, og summi ár er rættiliga nógv til av honum. Ormveran kann gera stóran skaða í økjum við eitt nú seyðasmæru.

Ferðamølur. Mynd: Ian Kimber

Tistilmølur er búsfastur; tað merkir at hann er í Føroyum alt árið.Mynd: Ian Kimber

Ormveran hjá tistilmøli livir ofta á tistli. Mynd: Ian Kimber

Heygsmenn

Heygsmenn hava oftast myrkan kropp, sum er heldur tjúkkur í mun til smáu veingirnar. Flogið er tí títt og ferðin stór. Flestu sløgini flúgva í skýming og um náttina. Av teimum 55 sløgunum, sum higartil eru funnin í Føroyum, flúgva fleiri av teimum vanligastu eisini um dagin.

Gammavongur er vanligasti heygsmannagestur í Føroyum. Hann flýgur ofta um dagin og flýgur ofta skjótt frá blómu til blómu.

Hesin gammvongurin stendur á spunahylkinum, har reivveran, sum hann kom úr, liggur inni í. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Sandvongur er einans í Føroyum, í Íslandi og í Sibiria. Í Føroyum er hann bara at finna í Mølheyggjunum heima á Sandi, og tí krevur hann serligt varsemi og frið. Mølheyggjarnir eru friðaðir.

Sandvongur. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Rossafirvaldur sigst brúka 4 ár frá eggi til at gerast firvaldur. Rossafirvaldur er eitt serligt undirslag, sum bara er í Føroyum. Latínska heitið á rossafirvaldi er uppkallað eftir øðrum av rithøvundunum til bókina: Firvaldar – 155 ymiskir firvaldar í Føroyum, Jens Kjeld Jensen. Latínska heitið er Abromias assimilis jenskjeldi.

Rossafirvaldur. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Hulduættin

Hulda er ein vanligur firvaldur her hjá okkum. Hon varð fyrstu ferð funnin í Føroyum í árinum 1800.

Hulda flýgur um dimmið. Ljósu kalldýrini síggjast tá væl og verða tí ofta tikin av mása og ternu. Kvennfirvaldurin er altíð brún-gulur og hevur mynstur á framveingjunum. Kallfirvaldarnir kunnu vera ógvuliga ymiskir á liti, summir hvítir og summir næstan svartir.

Hulda (kvenndýr). Mynd: Hans Eli Sivertsen

Hulda (kalldýr). Mynd: Hans Eli Sivertsen

Hulda er einasta slagið í hulduættini, sum livir í Føroyum. Stovnurin í Føroyum hoyrir til eitt serligt undirslag, sum er í Føroyum og í Hetlandi.

Fert tú út eitt gott summarkvøld, kanst tú síggja bøin liva í huldum. 

Húsvættaættin

Húsvætti gráa og húsvætti brúna eru bæði vanlig flest allastaðni í Føroyum, og tey minna um hvørt annað. Tó er lætt at kenna mun, tí húsvætti gráa hevur hvítt høvd. 

Húsvætti brúna sæst ofta liggja deytt í vindeygakarminum. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Húsvætti gráa og húsvætti brúna eru vanlig í øllum Evropa. Her á landi eru tey vanlig í kjallarum og úthúsum og eru enntá funnin í eini smáttu í Lítlu Dímun. Ormverurnar liva av fjaðrum, ull og øðrum. Húsvætti gráa er skrásett fyrstu ferð í Føroyum í 1781, men óvist er, nær húsvætti brúna kom higar. Tað er helst komið úr Amerika til Evropa umleið 1840.

Húsvætti gráa makast. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Ormvera undan húsvætti gráa. Mynd: Jens Kjeld Jensen 

Spunahylki hjá húsvætti gráa.Mynd: Jens Kjeld Jensen

Kvøldsveimara-ættin

Kvøldsveimarar flúgva frá tí tað fer at skýma og út á náttina. Teir eru helst teir sermerktastu av øllum náttfirvaldum.

Elpenor-drotningarfirvaldur er millum vakrastu náttfirvaldar. Ljósareyðu veingir hansara hóska væl til blóðdropa-runnarnar, sum hann verpur í. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Nógvir kvøldsveimarar hava langan sevil. Kvøldsveimarar eru teir firvaldarnir, sum hava longsta sevilin. Sevilin á onkrum kvøldsveimara kann gerast 30-35 cm langur. Hetta er tríggjar ferðir so langt, sum kroppurin er til longdar. 

Tá ið kvøldsveimarar setast at hvíla seg, halda teir vanliga veingirnar flatar, og teir eru bendir afturá sum veingirnir á einum jettjagara.

Lítil drotningar-firvaldur er 4-5 cm langur. Tá ið hann sýgur hunang úr blómum við langa sevlinum, hongur hann stillur í luftin við surrandi veingjum eins og ein kolibri. Mynd: iStockphoto

Næstan allar ormverunar hjá kvøldsveimarum hava eitt horn á afturpartinum. Ormveran hjá elpenor-drotningarfirvaldi kann toyggja bringuna so hon minnir um trantin á fíli (elefanti). 

Ormveran hjá elpenor-drotningarfirvaldi. Mynd: iStockphoto

Kvøldsveimarar eru sjáldsamir gestir í Føroyum. Higartil eru sjey ymisk sløg í kvøldsveimaraættini skrásett her.

Miklingaættin

Fimm ymisk sløg í miklinga-ættini eru funnin í Føroyum. Øll sløgini eru ógvuliga sjáldsom og bara funnin heilt fáar ferðir. Hildið verður, at antin reivveran ella tann vaksni firvaldurin er komin til landið við onkrari vøru, til dømis eini plantu, í einum banankassa ella við viði.

Tyriavongur hoyrir eisini til miklingaættina. Mynd: Ian Kimber

Tikaravongur er funnin tvær ferðir. Hann er eitrandi. Tað boða bjørtu litirnir á honum frá. Eiturið ger, at hann smakkar illa hjá fugli og øðrum fíggindum, sum eta hann. Tá ið hann hvílir seg, fjalir hann afturveingirnar undir framveingjunum. Er vandi á ferð, vísir hann reyðu afturveingirnar og flýgur av stað. Á henda hátt ávarar hann fíggindarnar.

Ormveran undan tikaravongi. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Spannarar

Tað eru 23 sløg av spannarum skrásett í Føroyum. Flestir teirra eru miðalstórir. Kroppurin er lítil og veingirnir stórir, og teir hava tí flagsandi flog.

Heitið ‘spannari’ kemst av gongulagnum hjá ormverunum. Ormverurnar hava bara tvey pør av gongunabbum heilt aftarlaga, og tí er langt glopp millum teir og beinini. Tær hava tí eitt ógvuliga sermerkt gongulag. Ormveran undan spannara verður nevnd grasormur.

Hetta er ormvera hjá svínoyarspannara. Tá ið ormveran undan spannara gongur, flytur hon fyrst gongunabbarnar heilt fram til beinini og skjýtur samstundis kroppin upp í ein boga. Standandi á nabbunum sleppir hon so beinini upp, flytur tey fram og rættir kroppin út aftur. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Svínoyarspannari er búfastur í Føroyum. Slagið er higartil bara sæð í Svínoy í 400 metra hædd. Har er hann vanligur í økjum við baraldi. Har sæst ormveran eisini.Mynd: Hans Eli Sivertsen

Frostspannari. Kallfirvaldur hevur vanliga veingir, meðan kvennfirvaldur hevur bara smáar veingjarstubbar og kann tí ikki flúgva. Frostspannari sæst oftast seint um heystið og inn í desember, tá ið flest allir aðrir firvaldar ikki síggjast meir. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Summarfuglar

Seks sløg av summarfugli eru funnin í Føroyum. Tvey teirra hoyra til fiðrildar-ættina og hini til álva-ættina.

Summarfuglarnir flúgva bara um dagin og helst í góðveðri og sól. Teir síggjast tí langt burtur, men fáa kortini frið fyri fugli, tí teir hava bjartar ávaringarlitir.

Av teimum seks sløgunum eru admirálur og tistilfirvaldur vanligastu gestirnir. 

Admirálur á notu. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Admirálur verpur í notur. Í Føroyum er ormveran funnin í notu, har hon spinnur eitt notublað saman um seg og liggur so turr og fjálg inni í blaðnum. Er summarið gott, síggjast føroyskt klaktir admirálar seint á sumri ella tíðliga á heysti. 

Tistilfirvaldur er, eins og admirálur, tiltikin ferðafirvaldur. Í 1978 vann ein enntá norður til Svalbard. Mynd: Hans Eli sivertsen

Vevjarar

Í Føroyum eru 16 sløg av vevjarum skrásett, og 4 av teimum eru rættiliga vanlig.

Framveingirnir hjá vevjarum eru vanliga tríkantaðir. Uttanlands eru nógv sløg av vevjarum hervilig skaðadýr. Umframt at eta urtir, vevja ormverurnar bløð og blómur saman.

Grasvaldur lítli er síðst á sumrinum nógv tann vanligasti firvaldurin í haganum og á summum plássum eisini í bønum. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Lyngvevjari. Navnið sipar til plantuna, sum ormveran vevur seg inn í. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Brúðarevjari er ein tann vakrasti vevjarin her á landi. Hann er sjáldsamur og sæst í miðstaðarøkinum og onkustaðni norðanfyri. Ormveran livir millum annað av blómuni fjallabrúður. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Antarfuglur

Antarfuglur livir á og í vatni. Antarfuglur hevur fitjur, og fleiri teirra hava harafturat horntenn í nevinum at síla føðina úr vatninum. Dunnur, gæs og svanir eru antarfuglar.

Horntenninar og stíva tungan á grágás. Mynd: iStockphoto

Svanir, gæs og nøkur dunnusløg eta gras. Summi dunnusløg eta bara djór, meðan onnur eta bæði gras og djór.

Antarsteggin er altíð størri enn bøgan og vanliga nógv litfagrari enn hon, serliga í bútíðini.

Seglont eigur ikki í Føroyum, men hon sæst viðhvørt. Steggin er til vinstru og bøgan til høgru. Mynd: iStockphoto

Allir fuglar skifta fjaðrar í minsta lagi eina ferð um árið, og tá siga vit, at fuglurin er fjaðursárur. Entur og gæs fáa ikki flogið, meðan tær eru fjaðursárar.

Bládúgva

Bládúgva eigur í holum og urðum um alt landið. Føroyar eru eitt av fáu støðunum í Evropa, har villar bládúgvur eru.

Bládúgvur. Mynd: Janus Hansen

Fleiri dúgvusløg eru at síggja í Føroyum. Mánadúgva og turkadúgva kunnu eiga her. Onkuntíð síggjast holudúgva og turtildúgva.

Tamdúgvur

Heilt frá gomlum døgum hava fólk havt tamar dúgvur. Tamdúgvan er avkom undan bládúgvuni. Best kendu tamdúgvurnar eru brævdúgvurnar.

BLÁDÚGVA

• Longd: 31-34 cm
• Vekt: 300 g
• Flog: 63-70 cm
• Egg: 2-3

Bringureyði

Bringureyði hevur reiðrast javnan í Føroyum síðan 2000. Hann ger sær reiður í viðarlundum og í urtagørðum á bygd og í bý. Bringureyði er bæði støðufuglur og flytifuglur.

Høvdu vit ikki havt urtagarðar og viðarlundir, høvdu vit ikki sæð fuglasløg sum til dømis bringureyða og óðinshana reiðrast í Føroyum.

Bringureyði. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Bringureyði er vakur á liti. Bæði litirnir og vakri sangurin hjá honum gera hann lættan at fáa eyga á, sjálvt um hann er lítil.

Músabróðir og bringureyði eru minstu fuglar, sum vanliga eiga í Føroyum.

Teir eru lítil nell samanbornir við størsta sjófuglin í Føroyum, súluna. Bringureyði vigar einans 18 gramm, nakað sum ein breyðflís. Súlan vigar um 3 kilo. Hon hevur eitt flog, sum er umleið 1,8 metrar.

BRINGUREYÐI

• Longd: 14 cm
• Vekt: 18 g
• Flog: 21 cm
• Egg: 4-5

Drunnhvíti

Minsti sjófuglur í Føroyum er drunnhvíti. Hann er á stødd við grátítling.

Drunnhvíti eigur ymsastaðni í Føroyum, tó mest í Urðini í Nólsoy. Summi halda, at ongastaðni í heiminum er so nógvur drunnhvíti til sum í Nólsoy.

Drunnhvíti er svartur um allan kroppin uttan á drunninum (niðast á bakinum), har hann er hvítur.

Drunnhvíti. Mynd: Jens-Kjeld Jensen

Skaðadýr

Rotta er á sjey oyggjum. Rotta rænir egg og ungar. Har, sum rotta er, er ongin drunnhvíti og lítið av lunda og skrápi. Teir eiga allir í holu ella undir steini, og har er lætt hjá rottuni at sleppa framat.

Ongar rottur eru í Nólsoy - enn! Mynd: Hans Eli Sivertsen

Drunnhvíti

• Longd: 15-16 cm
• Vekt: 23-30 g
• Flog: 38-42 cm
• Egg: 1

Erla kongsdóttir

Erla kongsdóttir er lítið spurvaslag við longum veli. Hon flýgur dandandi, og tá ið hon situr, nikkar hon við høvdinum og slettir alla tíðina velið upp og niður. Hon rennur skjótt og veiðir flugur bæði niðri í fjøruni og uppi í luftini. Erla kongsdóttir verður eisini ofta nevnd erla.

Erlur eru vanliga einsamallar ella í smáum flokkum. Tær halda mest til við áir og við sjóvarmálan, har tær eisini hava reiður. Bara eini 10-20 pør eiga í Føroyum.

Erlur halda ofta til niðri í fjøruni, tá ið bútíðin er av. Um veturin eru tær í Afrika.

Erla kongsdóttir. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Erla kongsdóttir

• Longd: 18 cm
• Vekt: 22 g
• Flog: 25-30 cm
• Egg: 5-6

Grágás

Í nógv ár var ongin grágás í Føroyum, tí stovnurin var oyddur. Men seinastu 30 árini er grágásin komin aftur til landið, og stovnurin er vaksin; nú eiga okkurt um 300-350 gásapør her.

Grágæs. Mynd: Janus Hansen

Grágásin verpur í lyngheiðum, tí her kann hon best fjala seg.

Størsta lyngøkið í Føroyum er millum Runavík og Rituvík og við Toftavatn. Her síggjast eisini størstu flokkarnir av grágás.

Lyngheiðar eru har, sum moldin er súr og turr, og har góður sólargangur er.

Heiðalyngur. Mynd: iStockphoto

Grágas

• Longd: 75-90 cm
• Vekt: 3500 g
• Flog: 147-180 cm
• Egg: 4-7

Gráspurvur

Gráspurvur er lítil og kubbutur. Hann heldur mest til millum hús og livir tí tætt at menniskjum. Steggin ger sær oftast reiður í húsum, til dømis í einum holi undir takskegginum. Finnur hann sær bøgu, halda tey saman og brúka sama reiðrið alt lívið.

Gráspurvasteggi. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Gráspurvur er at finna nær reiðrinum alt árið. Sjálvt um veturin vitjar steggin ofta aftur, har reiðrið er. Grásurvabøgan verpur 3-5 egg eina ella tvær ferðir og onkuntíð tríggjar ferðir hvørt summar.

Gráspurvabøga. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Gráspurvur er upprunaliga úr Evropa, men hann er innfluttur til onnur lond og verpur nú í øllum heimspørtum uttan á Suðurpólinum (Antarktis).

Fyrstu ferð gráspurvur var at síggja í Føroyum, var í 1900, men fyrstu ferð hann átti her, var í 1935-36 í Vági. Nú sæst hann um alt landið.

Gráspurvur og floygdur ungi. Vit siga, at fuglaungi er floygdur, tá ið hann dugir at flúgva.Mynd: Hans Eli Sivertsen

Gráspurvur

• Longd: 14 cm
• Vekt: 33 g
• Flog: 21-26 cm
• Egg: 3-5

Grátítlingur

Grátítlingur líkist nógv títlingi, men hann er eitt sindur størri og meira grá-grønur á liti. Tað eru fleiri grátítlingar í Føroyum enn títlingar. 

Grátítlingur hevur grá-grønar fjaðrar. Hann sæst ikki væl, tá ið hann situr millum steinar og gras, tí fjaðurbúnin á honum líkist nógv lendinum.

Grá-grønu fjaðrarnar á grátítlingi hylja hann, so hann ikki sæst so væl í lendinum.Mynd: Hans Eli Sivertsen

Grátítlingur heldur oftast til í bygdum og niðri í fjøruni. Hann reiðrast bæði í bø og haga.

Flestu grátítlingar eru flytifuglar og flúgva suðureftir um veturin. Grátítlingaslagið í Føroyum er eitt serligt undirslag, sum bara eigur her, í Hetlandi og í Orknoyggjum.

Grátítlingur

• Longd: 17 cm
• Vekt: 24 g
• Flog: 25 cm
• Egg: 4-5

Havhestur

Um 600.000 pør av havhesti eru í Føroyum. Hann er tann sjófuglurin, sum mest er til av í Føroyum. Fyri 400 árum síðani var havhestur so sjáldsamur, at hann varð hildin at boða frá illveðri.

Havhestur kann ikki kava. Hann livir av tí, sum er í vatnskorpuni og beint undir vatnskorpuni.

Havhestur og ungi. Mynd: Jens-Kjeld Jensen

Havhestur verjir seg við at spýggja eftir tí, ið kemur ov nær. Nógv lýsi er í spýggjuni. Um ein annar fuglur fær spýggjuna á fjaðrarnar, kloynast tær saman og gerast ótættar. Tá ið fjaðrarnar eru ótættar, kann fuglurin ikki halda seg heitan og doyr tí í kulda.

Havhestur hevur stórt flog. Hann sveimar á vindi og kann halda sær leingi á flogi uttan at flagsa við veingjunum. Flog merkir bæði at flúgva og veingjavídd. Veingjavídd er longdin millum veingjaoddarnar.

Havhestur hevur stórt flog. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Ansa eftir! Havhestur spýr á teg, um tú kemur ov nær. Mynd: Jóan Petur Petersen

Havhestur

• Longd: 43-25 cm
• Vekt: 750 g
• Flog: 101-117 cm
• Egg: 1

Kráka

Í Føroyum hava vit tvey sløg av krákufugli: kráku og ravn. Tey eru bæði støðufuglar

Tey eru bæði støðufuglarKráka etur alt – ber, matleivdir, deyðseyð, egg hjá øðrum fugli og mangt annað.

Krákur reiðrast bæði í bjørgum og á bygdum lendi. Teimum dámar ikki, at aðrar krákur eiga ov nær, og jagstra tær tí burtur.

Kráka. Mynd: Janus Hansen

Kráka

• Longd: 45-47 cm
• Vekt: 510 g
• Flog: 96-98 cm
• Egg: 4-6

Kvørkveggja

Bøgan hjá kvørkveggju er brúnlig, og steggin er kolasvartur við gulum nevi. Kvørkveggja situr mest í bønum bæði í haga og millum húsa. Har hoppar hon runt og leitar eftir ormum og skordýrum at eta.

Kvørkveggju-steggi. Mynd: Hans Eli Sivertsen

Fyrstu ferð kvørkveggja varp í Føroyum, var í Tórshavn í 1950-árunum. Nú verpur hon allastaðni í landinum. Bøgan verpur 3-5 egg eina ella tvær ferðir hvørt summar. Ungarnir eta maðkar og onnur smákykt. 

Nakrar kvørkveggjur flyta suðureftir um veturin, meðan aðrar eru støðufuglar.

Kvørkveggju-bøga og ungar. Mynd: iStocphoto

Kvørkveggja

• Longd: 27 cm
• Vekt: 100 g
• Flog: 34-39 cm
• Egg: 3-5