Flýgur

Fuglur er bygdur til at flúgva. Hann hevur veingir og fjaðrar og so verpur hann egg. Les um fuglin kring okkum og lær at fóðra fuglunum køldu vetratíðini. 

---

Flákrar

Les um hvussu firvaldur er bygdur og atferðina hjá honum. Um hvussu tú klekir ein summarfugl og hvussu tú kanst lokka ein firvald inn í urtagarðin hjá tær.

---

Gresjar

Ótrúliga nógv ymisk ryggleys dýr halda til í sjónum við Føroyar. Ryggleys dýr hava onga beinagrind og tí heldur ongan rygg.

Gongur tú í fjøruni, sært tú marflugur, krabbar, skeljar, gággur og nógvar aðrar løgnar skapningar, ið siga frá einum fjølbroyttum lívi í sjónum og eina millióna ára gamla náttúrusøgu.

Her kanst tú lesa meira um ryggleysu dýrini í sjónum. 

---

Svimur

Nógv ymisk fiskasløg eru í sjónum runt Føroyar. Men hvussu er tað nú við fiski; Hvat etur hann? Hvussu skjótt svimur hann? Hevur hann húð? Rulla niður og verð klókari upp á fisk!

---

Lívið á Sjósavninum

Í Føroyum er eitt sjósavn – Føroya Sjósavn. Á Sjósavninum ber til at lúra í heimin undir sjónum og uppliva og læra um dýr og plantur, ið har liva.

Føroya Sjósavn liggur niðri við fjøruna á Argjum. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Fleiri enn 100 ymisk dýrasløg

Á Sjósavninum eru nógv ymisk dýr savnað í kørum og fiskabúrum, og øll eru tey fingin í føroyskum sjógvi. 

Har svimja og skríða og krúpa fleiri enn 100 ymisk dýrasløg; frá smáum krabbadýrum til stórar steinbítar og smáblettutan reyðháv.

Her er eisini eitt rørikar, har vitjandi sleppa at nerta og taka í krabbar, skeljar, gággur, trælsrassar og annað.

Børn hugna sær við rørikarið á Sjósavninum. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Tøkni

Tilsamans eru um 25 tons av sjógvi í fiskakørunum á Sjósavninum. Allur sjógvurin verður reinsaður og UV-strálaður, áðrenn hann fer í kørini.

Sjógvurin í kørunum verður eisini alla tíðina reinsaður í einum sandfiltri, tí nógvur skittur kemur frá fiskunum og dýrunum í kørunum.

Má fáa súrevni

Fyri at halda fiskinum livandi í fiskakørunum, má hann fáa góðan sjógv við súrevni í. Tí verður sjógvurin pumpaður runt í kørunum, og harafturat verður nýggjur sjógvur alla tíðina pumpaður inn úr sjónum.

Eftir 2-3 vikum verður sostatt allur sjógvurin á savninum skiftur út.

Síla sær føði

Nógv smá dýr í sjónum síla smáar bitar av mati úr sjónum. Uttan støðuga útskifting av sjógvi í kørunum, hevði verið nógv truplari hjá hesum dýrum at yvirlivað á einum sjósavni.

Jákupsskel etur æti, sum hon sílar úr sjónum. Æti er evarska smáar plantu- og djóraverur í vatnskorpuni. Eisini fuglur, fiskur og hvalur etur æti. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Gera reint

Fiskakørini skulu stundum vaskast, tí grøntari og annað legst á glasið. Hygg her hvussu tað sær út áðrenn, ímeðan og aftaná!

Fiskakarið er skitið og skal vaskast, og tí eru øll dýrini tikin úr karinum. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Og so verður gjørt reint og vatnið skift. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Nú er karið aftur reint. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

At savna inn dýr

Dýrini á einum Sjósavninum koma ymsastaðni frá. Summi liva í fjøruni, summi inni við land og onnur úti á opnum havi. Tí er tað eisini ymiskt, hvussu dýrini verða savnað.

Við glúpi ber til at fanga smáar fiskar og rækjur, sum liva inni við land. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Í fjøruni er lætt at fara við glúpi og spann. Her finnur tú eitt nú kombikk, krabbar og ymisk sløg av gággum og skeljum. Við einum glúpi ber eisini til at fanga smáar fiskar og rækjur inni við land og fram við kai-kantinum.

Ein heimagjørd kombikk-fella. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Strentingur í glúpi. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Stundum verður snorklað og kavað eftir dýrum, sum liva á størri dýpi. Eisini ber til at fiska við tráðu og royna seg við ymsum rúsum.

Rúsa við skeljum og krabbadýrum í. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Frá bátum og skipum ber til at fáa fatur á eitt nú hávi, steinbíti, stórum krabbum, skøtu og øðrum, sum liva djúpt úti á opnum havi.

Tey á Sjósavninum hava fangað heili 20 fiskasløg í bátahylinum á Argjum. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

At flyta dýr

Tá ið dýrini eru fangað, verða tey flutt á Sjósavnið.

Fiskur má vera í sjógvi fyri at liva. Tí verður hann fluttur í tunnu, kassa ella ílati við sjógvi í. Um hann verður fluttur langa leið, má luft pumpast í sjógvin í ílatinum, so fiskurin ikki kvalist.

Krabbar, skeljadýr og tindadýr kunnu ferðast langt, bara tey eru í køldum, vátum umhvørvi, til dømis í eini spann við vátum tara. Er sjógvur í spannini, er vandi fyri, at tey kvalast, um ikki sjógvurin verður skiftur av og á ella luft pumpað í.

Tindadýr sum sjósól kunnu ferðast langt í eini spann við vátum tara í. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Nógvir fiskimenn eru góðir við Sjósavnið. Tá ið teir fáa onkran sjáldsaman fisk, royna teir at fáa hann livandi til lands, so teir kunnu lata Sjósavninum hann. Teir hava kør við sær umborð til fiskarnar, sum teir lata sjógv renna í.

Útróðrarbátar eru ikki so leingi burtur, so teir kunnu bara hava onkur plastíløt til fiskin og so fylla nýggjan sjógv í av og á.

Froskmenn eru eisini raskir at bera Sjósavninum ymiskt, sum teir finna, tá ið teir kava.

Umborð á Venus eftir fiski

Bilurin hjá Sjósavninum er farin umborð á Venus eftir fiski. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Fiskurin verður glúpaður upp í eina balju. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Og so verður fiskurin borin í land ... Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

... og latin í kørini í bilinum. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

So er bilurin aftur á Sjósavninum ... Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

... og fiskurin verður latin í fiskabúrið. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

At fóðra fiskunum

Fiskurin á Sjósavninum verður fóðraður 2 ferðir um vikuna. Tað er nóg mikið, men tó plaga tey á savninum at geva fiskunum eitt sindur at eta, tá ið skúlaflokkar og aðrir bólkar vitja. Fiskarnir fáa mest høgguslokk og hvítingsbróður at eta. Onkuntíð fáa teir eisini nebbasild.

Smáfiskurin skal tó hava at eta hvønn dag.

Fóður verður hagreitt. Høgguslokkur skal reinsast so hann dálkar minni, tá ið hann kemur í fiskabúrini. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

So er klárt at geva fiskunum at eta. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Av og á fær Sjósavnið fóður frá skipum, men onkuntíð fer starvsfólkið út við glúpi at veiða, og onkuntíð má fóður keypast.

Smáu fiskunum dámar væl at fáa livandi mysidur at eta. Mysidur eru smá krabbadýr, sum minna nógv um rækjur. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Hýsuyngul veiðir mysidu. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

11 mánaðir uttan at eta!

Fiskar kunnu liva leingi uttan at eta. Til dømis fekk Sjósavnið einaferð nøkur stór sjósíl, sum onki vildu eta, fyrr enn 11 mánaðir vóru gingnir.

Tað ganga vanliga nógvir dagar, áðrenn fiskar, ið koma á Sjósavnið, fáast at eta.

Tvíprikkutur stubbi etur eina rækju. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Hvat er eitt rørikar?

Á Sjósavninum eru nógv ymisk dýr savnað í kørum og fiskabúrum. Tað er stuttligt at hyggja at dýrunum, meðan tey svimja og skríða og krúpa runt.

Men har er er eisini eitt røri-kar, har vitjandi sleppa at nerta og taka í krabbar, skeljar, gággur, trælsrassar og annað.

Teimum vitjandi dámar sera væl langa rørikarið, og at nerta við dýrini og kanna tey nærri.

Krabbar eru spennandi, og í langa rørikarinum eru smáir krabbar: fjørukrabbi, lúsakrabbi og gággukrabbi. Hesir krabbarnir bíta ikki so fast.

Hesin lúsakrabbin í rørikarinum hevur mist eina klógv, og nýggja er við at vaksa fram. Sært tú at nýggja klógvin er minni enn hin? Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Teir stóru krabbarnir, reyðkrabbi, trøllakrabbi og heksakrabbi eru í teimum stóru kørunum – og onkrir teirra kunnu bíta ógvuliga fast!

Í rørikarinum eru eisini ymisk skeljadýr so sum øða, kræklingur og jákupsskel.

Krossfiskur er átufrekur og má tí takast úr rørikarinum um náttina, annars etur hann jákupsskeljarnar. Onnur tindadýr, igulker og trælsrassar kunnu vera í karinum alla tíðina.

Um náttina má lok verða lagt á rørikarið, tí annars rýma krabbarnir og kúvingarnir.

Tey kanna dýrini í rørikarinum. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Lita ein háv

Ymiskar uppgávur liggja altíð frammi til tey vitjandi á Sjósavninum at loysa. T.d. kanst tú lita ein háv, set røttu nøvnini á myndirnar ella finna røttu fiskarnar.

Skúlatænasta og Savnsfagnaður

Skúlaflokkar og aðrir bólkar kunnu vitja Sjósavnið. Ein savnslærari er á savninum, sum greiðir frá og vísir fram.

Um t.d. ein flokkur arbeiðir við eini verkætlan um havið, ber til at gera avtalu við Sjósavnið um at vísa fram okkurt serligt. Tað kann til dømis vera, hvussu eitt fiskabúr verður innrættað, at hyggja nærri at kræklingatyssum við nógvum smádýrum í ella at skera sundur og kanna fisk.

Næmingar kanna kræklingatyssi. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Nógv ymisk smá dýr eru at finna millum kræklingarnar. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Savnsfagnaður

Síðstu árini hevur savnsfagnaður verið hildin í heystfrítíðini. Sjósavnið er eisini við, og tá plaga um 2.000 fólk at vitja savnið teir fimm dagarnar, fagnaðurin er.

Nógv spennandi er at síggja og kanna, tá ið Savnsfagnaður er. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn