Hummari

Hummara finnur tú inni í firðunum, har tað er mórubotnur og heldur djúpt. Hann grevur sær holur í mórubotnin og etur slangustjørnur, men eisini krabba­ dýr, skeljadýr, ormar og onnur smá botndýr.

Hummari er dýrur matur. Í Føroyum verða um 50 - ­60 tons av hummara veidd um árið. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Kalldýrið verður størri enn kvenndýrið. Á framkroppinum eru 5 pør av beinum. Trý tey fremstu pørini hava bitklógv. Afturkroppurin er í 7 liðum. Aftasti liður eitur sundbløkan.

Tá ið hummarin svimur, slær hann sundbløkuna upp undir seg og fer so av stað aftureftir.

Á høvd­inum hevur hummari tvey eygu á stelkum og tvey pør av kampum. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Skiftur ham

Hummari skiftir ham eins og krabbi. Tá ið hann er ungur, skiftir hummarin ham fleiri ferðir um árið. Seinni skiftir hann bara annaðhvørt ár.

Fyrst skrædnar skelin á bakinum, og dýrið krýpur úr haminum. Fyrstu tíðina eftir hamskiftið er jomfrúhummarin illa fyri. Hann fær ikki staðið á beinunum og fær heldur ikki nýtt nakra klógv at verja seg við. Tí noyðist hann at krógva seg í móruni á havbotninum.

Tað má hann gera í 5-­7 vikur til hann hevur fingið nýggjan ham.

Um jomfrúhummari missir ein lið ella lim, so vaksa teir aftur. 

Hetta slagið av hummara er blátt. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Høgguslokkur

Høgguslokkur er lindýr. Hann hevur ongar liðir, og kroppurin er bleytur og sliputur. Høgguslokkar kunnu hava 8 ella 10 armar.

Tíggjuermdur høgguslokkur

Tíggjuermdur høgguslokkur gongur í torvum uppi í sjónum. Á høvdinum hevur hann stór eygu og 10 armar. Tveir av ørmunum eita tøkuarmar og eru longri enn hinir. Um kroppin er ein kápa, sum bara er fest á bakinum. Tá ið høgguslokkur svimur, fyllir hann kápuna við sjógvi, og tá ið hann sprænir sjógvin út aftur, fýkur hann av stað aftureftir.

Føðin hjá grindahvali er eina­ mest tíggjuermdur høgguslokku. Høgguslokkur sjálvur etur mest krabbadýr og hummara. 

Ungi hjá tíggjuermdum høgguslokki. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Áttermdur høgguslokkur

Áttermdur høgguslokkur heldur til á botni, har hann krógvar seg og lúrir eftir føði. Hann brúkar armarnar at hála seg fram við og at taka fongin við. Allir átt­ermdir høgguslokkar eru eitrandi, men bara eitt slag er lívshættisligt fyri fólk – og tað livir ikki undir Føroyum.

Kennir høgguslokkur seg hóttan, sprænir hann eina svarta evju út í sjógvin at ræða ella ørkymla fíggindan. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Hevur nev! 

Millum longu armarnar hevur høgguslokkur ein stóran kjaft við tveimum kjaftlimum úr horni og rívitungu. Kjaftlimirnir líkjast øvutum ránsfugla­ nevi.  

Kjaftlimirnir á høgguslokki líkjast øvutum ránsfugla­ nevi. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Nærmynd av kjaftinum á høgguslokki. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Ein forvitin snigil

Høgguslokkur er forvitin og eisini lærinemmur. Í filminum niðanfyri sært tú ein kavara í sjónum út fyri kanariuoyggjarnar, sum helst hevur fingið sær ein nýggjan vin. Áttaermdi høgguslokkurin eygleiddi kavaran gjølla, áðrenn hann kom og setti seg á hondina hjá henni. Men kanska var tað í so spennandi, tí fleiri ferðir svimur høgguslokkurin vekk, men kemur so kortini aftur. Filmurin er frá nationalgeographic.com

Sjónota

Sjónota er vøkur á at líta, hon verður eisini nevnd havsins blóma. Summar hava fleiri bjartar litir, aðrar eru einlittar ella sprøklutar.

Sjónotur liva í øllum heimshøvunum av heilt grunnum vatni niður á meira enn 10.000 metra dýpi.

Anthozoa 

Dýraflokkurin, sum sjónota hoyrir til, eitur anthozoa. Hetta er grikskt og merkir blómudýr (antho: blóma og zoa: dýr).

Sjónota er í ætt við hvalspýggju og korallir. Felags fyri hesar tríggjar dýrabólkarnir er tann rundi kroppurin og teir nógvu armarnir rundan um munnin.

Nøkur sløg av sjónotu kunnu gerast rættiliga gomul. Til dømis hevur ein sjónota av slagnum Actinia equina livað í 66 ár í fiskabúri. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Higartil eru 30 sløg av sjónotu funnin undir Føroyum. Støddin á teimum er ógvuliga ymisk, alt úr 2 mm í tvørmáti upp í 30 cm.

Longsta slagið um okkara leiðir er vanligur sjó-nelikur, sum kann verða hálvan metur langur.

Eins og hjá krossfiski veksur armurin á sjónotu út aftur, um hon missir hann. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Sjónota hevur ein fót, sum hon sýgur seg fastan í undirlagið við. Í hinum endanum á kroppinum situr muðurin, sum samstundis er got. Muðurin er umgirdur av nógvum ørmum.

Verður sjónota órógvað, dregur hon armarnar inn í kroppin og umskapast til eina hálvkúlu við einum holi í erva.

Eitrandi kyknur

Hóast tær síggja út sum blómur, eru flestu sjónotur rovdýr. Á yvirflatanum hevur sjónota notukyknur, ið eru eitrandi.

Armarnir hava serliga nógvar notukyknur, umleið 2 milliónir á hvørjum armi. Notukyknurnar lamma fongin, sum sjónotan síðan førir upp í munnin og etur. 

Sjónota í ferð við at eta ein seið. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Taskukrabbi

Taskukrabbi er eyðkendur við sínum svørtu bitklóm. Hann er størsta krabbaslagið undir Føroyum. Ryggskelin kann mála heili 30 cm, og taskukrabbin kann viga upp í 7 kilo!

Taskukrabbi livir á sandi og mórubotni av heilt grunnum vatni niður á 100 m dýpi.

Taskukrabbi og sjónotur. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn.

Taskukrabbi veiðir um náttina og brúkar millum annað hárini á beinunum at tevja seg fram til fongin.

Hann etur onnur krabbadýr og skeljar. Skeljarnar knúsar hann lættliga við sterku bitklónum.

Kjafturin á taskukrabba. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn.

Hannurin hjá taskukrabba er klandrutur og kann drepa aðrar hannar, um teir gerast ov naskir.

Honin gýtir um 30 milliónir rognkorn, sum hon ber undir afturkroppinum, til tey eru klakt.

Taskukrabbi er vorðin alt vanligari í Føroyum seinastu árini. 

Taskukrabbi skiftir ham. Sært tú gamla hamin og krabban, kanst tú undrast á, at so stórt dýr hevur ligið í so lítlum hami. Á myndini sæst tann bleyti taskukrabbin ovast og gamli hamurin hjá honum niðast. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Állafiskur

5 sløg av álli eru undir Før­oyum. Eitt slag, állur, livir bæði í sjógvi og í feskum vatni. Hini sløgini liva alt lívið í sjónum.

Állafiskur er eyðkendur við sínum langa og klæna skapi. Hann hevur ongar búkfjaðrar og ongan stert ella bara ein skræðulepa til stert.

Luktar væl

Vanliga hevur botnfiskur sum állur ótrúliga góðan tevsans.

Royndir vísa, at állur tevjar sjálvt eittans mýl av einum luktevni! Tí hevur hann brúk fyri, tá ið hann leitar sær føði í myrkri og í mórutum vatni.

Nógv bendir á, at állur eisini brúkar tevið, tá ið hann skal finna veg til Sargassohavið. 

Állur

Állur gýtir í Sargassohav inum. Tá ið hann hevur gýtt, doyr fiskurin.

Yngulin rekur við Golfstreyminum tvørtur um alt Atlantshavið eystur til Evropa. Ferðin tekur 2­3 ár. Á ferðini verður yngulin klárur sum glas og verður tí nevndur glasállur.

Glasállurin fer niðan í áir og vøtn at vera og fær lit og eitur tá gulállur. 6-­10 ár seinni, tá ið állurin er næstan kynsbúgvin, fer hann aftur á sjógv at leita sær vestur til gýtingarøkið í Sargassohavinum. Hann er tá næstan svartur um bakið, hvítur um búkin og hevur stór eygu. Tá verður hann nevndur blankállur. 

Havállur

Havállur er glúpskur fiskur. Hann kann taka um fisk, hann ætlar at fanga, snara sær skjótt á og soleiðis skræða fiskin sundur. Á Sjósavninum hava tey enntá sæð tveir havállar býta í hvør sín enda á einum fiski, snara hvør sín veg og skræða fiskin sundur!

Havállur gýtir millum Gibralt ar og Asorurnar. Tá ið kvenn fiskurin gýtur, er hann so fullur av rognum, at sodningarleiðin, beinagrindin og øll gøgn so at siga eru horvin. Stutt eftir at havállurin hevur gýtt, doyr hann. 

Hávur

Hávur hevur altíð hugtikið fólk. Skjótleikin og hvøssu tenn hansara hava verið orsøk til óteljandi ræðu­ søgur og eisini ræðufilmar.

Heimsins næststørsti fiskur er hávaslagið brugda. Hon verður 15 m long og er eisini undir Føroyum.

Brugda má tó sigast at vera rættiliga friðarligt hávaslag, og hon etur bara æti.

Beintenn í skræðuni

Strýkur tú hondina fram eftir hávaskræðu, kennist hon hvøss. Eingin roðsla er í skræðuni, men smáar beintenn, sum liggja aftur­ eftir. Fyrr vórðu skógvar gjørdir úr hemaraskræðu! 

Livandi ungar

Hávur hevur beinagrind beinagrind úr bróski alt lívið.

Hjá bróskfiski, sum hávi og skøtu, verða eggini gitin inni í búkinum á kvennfiskinum. Summi sløg, t.d. hávur, leggja livandi ungar, og onnur, t.d. reyðhávur, leggja egg við einum næstan búnum unga í.

Egg hjá smáblettuta reyðhávi. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn.

Smáblettuti reyðhávur

Á Sjósavninum eru reyðhávarnir raskir at gýta, men tað kemur bara ungi úr eggunum, um kvennfiskurin er kviðin, tá ið hann kemur á Sjósavnið.

Smáblettuti reyðhávur er langur og fimur. Hann hevur lítið høvd og lítlan stert og heldur smáar fjaðrar. Sum hávar flest svimur hann ovaliga í sjónum, úr 10 m og vanliga ikki longri niður enn 100 metra dýpi á okkara leiðum.

Smáblettuti reyðhávur. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Hemari

Hemari sær væl, og tevið er framúr gott, so hann tevjar dýr langt burturi. Hemari svimur ógvuliga skjótt og er fimur fiskur. Hann verður í mesta lagi 4 m langur, tó sjáldan yvir 3 m. Hann kann viga yvir 300 kg, men vanliga viga stórir hemarar um 150 kg.

Hemarakjaftur. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Hemarakjaftur. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Í kjaftinum hevur hemari fleiri røð av hvøssum tonnum. Missir hann tenn, fær hann nýggjar beinanvegin, tí innan fyri tenninar eru eykatenn. Allar tenninar standa afturá og eru tí góðar at taka við. Hann fær ikki tugt við tonnunum, og tí má hann svølgja fongin í heilum líki.

Og hemari er átufrekur. Tá ið hann kemur fram at føði, leggur hann seg á liðina, letur kjaftin upp, læsir hann um dýrið og skræðir tað í seg.

Seinastu árini hevur verið kappast í Føroyum um at fiska tann størsta hemaran. 

Hem- arin á myndini vigar 223,5 kg og er 224 cm langur, og tað er Johan Simonsen, sum fiskaði hann. Myndin er tikin uttan fyri Føroya Sjósavn. Mynd: fiska.fo

Havtaska

Havtaska hevur eitt løgi høvd. Høvdið á henni er meira enn helmingurin av fiskinum við einum øgiligum kjafti. 

Tá ið hav­taska fær sær at eta, ‘fiskar’ hon. Fremsti teinurin í ryggfjaðrunum hevur eitt lítið agn á endanum. Hon veittrar aftur og fram við teininum og lokkar fisk til sín. Kemur ein ov nær, gloypir havtaskan hann. 

Av tí at havtaskan fyri tað mesta liggur still á botni, nýtir hon ikki so nógva orku, og tí etur hon ikki so ofta. 

Hýsa

Hýsa líkist toski í vakstrarlagi. Hon hevur tó ein eyðkendan dimman blett aftan fyri uggafjøðurina.

Hýsa hevur yvirbit, so hon fær lættliga fatur á føðini, sum hon skavar upp av botni. Hýsa etur serliga slangustjørnur, skeljadýr, sniglar, krabbadýr, bustmaðkar og smáan fisk, t.d. nebbasild. Kemur hon á gýtingarleið hjá sild, liggur hon og sutlar sildarogn í seg, sum eru um allan botnin í gýtingartíðini 

Eins og toskastovnurin er hýsustovn­ urin undir Føroyum eisini serføroysk­ur. Hýsa er bæði á landgrunninum og Føroyabanka. Hon veksur skjótari undir Føroyum enn aðrastaðni; skjótast veksur hon á Føroyabanka. 

Hornabrosma

6 sløg av hornabrosmu eru undir Føroyum. Hornabrosmur eru langar og eitt sindur tjúkkar.

Umframt finnuna á lippuni hava hornabrosmur horn á gronini, millum 2 - 4 horn. Tað eru hesi hornini, sum hava givið henni navnið.

Hornabrosma er vanliga í fjøruni í taranum og sjáldan djúpri enn 20 m. Hon er vanliga um 25 cm long, men verður tó upp í 45 cm. 

Blettut hornabrosma. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn.

Blettuta hornabrosma

Blettuta hornabrosma er størsta hornabrosman. Hon verður upp í 60 cm long, men tann størsta, sum er veidd undir Føroyum, var tó minni og var 45 cm long. 

Hon er rættiliga eyðkend við. Hon er tann ‘reyðasta’ av hornabrosmunum. Hon er reyð ella reyðbrún um bakið og ljósareyð undir búkinum. Og so hevur hon stórar, myrkabrúnar blettir á høvdinum, bulinum og stertinum.

Blettuta hornabrosman er eisini at finna í fjøruni og út á 130 m dýpi.

Onkuntíð fáa fiskarnir á Sjósavninum sær sjálvir at eta. Her hevur blettuta hornabrosma tikið eitt krutt. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn. 

Hvítingur

Hvítingur er mest á sjálvum landgrunninum. Hann gýtir eini 150.000­ - 1.000.000 rogn­korn. Fyrstu tíðina eru larv­urnar nær botninum, men seinni fara tær longri upp í sjógvin.

Góð verja

Vanligt er at síggja hvítingsyngul undir hvalspýggjuni, gullbrandi. Millum eitur­-træðrirnar á hvalspýggj­uni er ynglið væl vart fyri fíggindum. 

Átufrekur

Hvítingur er átufrekur og ránsfiskur. Hann hevur langan kjaft og fleiri tanngarðar við spískum tonnum, sum eru góðar at halda einum fiski, ið ger um seg.

Hann etur krabba­ dýr og fisk. Men so hvørt, sum hann veksur, etur hvít­ingur meiri og meiri fisk, eitt nú nebbasild, hvítingsbróður og sild, men eisini minni hvíting! 

Hvítingur verður um 20 ára gamal.

Kalvi

Kalvi hevur stórt høvd, stóran kjaft og smá eygu. Hann er dýrur fiskur, og tí verður nógv roynt eftir honum. 

Kalvi er eisini heimsins størsti flatfiskur. Hann verð­ur upp í 365 cm langur, kanska longri. Vanlig longd er tó 50-200 cm.

Kalvi svimur bæði nær landi og út á 1000 m dýpi ella djúpari. Hann livur av krabba og fiski, men etur alt, sum hann klárar at fanga - eisini fugl sum lunda og mása.

Kalvi er heimsins størsti flatfiskur. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Høgravendur flatfiskur

Kalvi er, eins og skrubba, tunga og reyðsprøka, høgra­vendur. Síðan, har eyguni eru, er myrk og vendir upp. Hon verður ofta nevnd bakið, hóast hon í veru­ leikanum er síðan á fisk­inum. Síðan við ongum eygum er ljós og vendir niður.

Onkuntíð hendir tað, at flatfiskur ikki vendir røttu síð­una upp, t.d. at ein kalvi vend­ir vinstru síðu upp. Ein slíkur kalvi nevnist rangur kalvi.

Kalvi er dýrur fiskur, og tí verður nógv roynt eftir honum. Mynd: Savnsmynd / iStockphoto

Kjaftsvartur kongafiskur

Kongafiskur er í ætt við krutt og knurrhana. Hann er eins og teir hvassur og harður og hevur píkar á høvdinum.

Kjaftsvartur kongafiskur sæst úr 50 m dýpi og niður á 1100 m. Hann hevur ikki sundmaga, og tí er ongin trupulleiki at hála hann upp úr dýpinum.

Eins og aðrir kongafiskar er kjaftsvarti kongafiskur eisini reyðligur um bakið, men tað, sum skilir hann frá hinum kongafisk­unum undir Føroyum, er, at hann hevur blásvartan góma.

Kjaftsvarti kongafiskur missur reyða litin, tá ið hann hevur verið á Sjósavninum eina tíð. Sí mynd omanfyri!

Gera ljóð!

Royndir hava víst, at fiskur kann gera ljóð. Hann hevur ikki raddarbond, men kann gera ljóð við sundmaganum ella kjálkunum. Knurrhani hevur fingið navn sítt, tí hann dugir at knurra. Fleiri aðrir fiskar gera eisini ljóð, tá ið teir leita eftir føði ella makast. 

Kjaftsvartur kongafiskur

Kjaftsvarti kongafiskur missur reyða litin, tá ið hann hevur verið á Sjósavninum eina tíð. Konga­ fiskurin til høgru hevur verið á savninum í umleið eitt ár. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn. 

Knurrhani

Knurrhani hevur fingið navn sítt, tí hann dugir at knurra. Fleiri aðrir fiskar gera eisini ljóð, tá ið teir leita eftir føði ella makast. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn.

Kjaftsvartur kongafiskur

Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn.

Longa

Longa verður upp í 2 m long. Smáar longur eru mest á grunn­ um vatni, um 30 m. Tær stóru eru at finna niður á 600 m.

Longa er kraddutur og glúpskur fiskur við stórum kjafti og sterkum tonnum. Føðin er serliga toskur, hýsa, sild, hvítings­ bróðir, svartkjaftur, men hon tekur eisini krossfisk, krabba­ dýr, hummara og høgguslokk.

Longa er gýtingarfør, tá ið hon er 6­8 ára gomul. Í mai gýtir rognfiskurin 20­60 milliónir rognkorn á botni. Tey gitnu rognkornini flotna upp í sjógvin og klekjast 2­3 vikur seinni. Ungarnir eru uppi í sjónum til um heystið árið eftir.

Grunn-nøs

Longa er toskafiskur og hevur grunn­ nøs eins og toskur og hýsa. Grunn­nøsin er finnan, sum situr á lippuni á toskafiski. Ungur upsi hevur eisini grunn­nøs. Grunn­nøsina brúkar toska­ fiskur til at smakka seg fram til føðina. 

Rognkelsi

Rognkelsi er ógvuliga klumput í útsjónd og líkist ikki øðrum fiski her um leiðir. Tað er myrkagrønt-­grátt um bakið og ljósagrønt um búkin. 

Í staðin fyri búkfjaðrar hevur rognkelsi eina soguskál undir búkinum.

Í gýtingini í mars verður kallfiskurin næstan svartur um bakið og reyðbrúnur um búkin.

Rognkelsi kemur inn á grunt vatn at gýta. Eins og hjá smá­fiskinum í taranum, ansar kallfiskurin rognkorninum.

Kallfiskurin ansar rogninum. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn.

Kvennfiskurin gýtir fleiri túsund egg í eina stóra rúgvu, sum kallfiskurin síðan verjir. Eggjarúgvan kann liggja so ovarlaga í sjónum, at hon flýtur upp í vatnskorpuna. Kortini heldur kallfiskurin vakt og endar tí mangan við at verða etin av fugli. 

Tá ið eggini klekjast umleið 7 vikur seinni, rýmir kallfiskurin. 

Ungi hjá rognkelsi. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn.

Tá ið ungarnir eru 4 dagar gamlir, fáa teir soguskál og súgva seg fastar á taran. Ungarnir halda til inni í taranum, ofta á heilt grunnum sjógvi. Tá ið ungarnir hjá rognkelsi eru 5 cm langir, líkjast teir vaksna rognkelsinum og fara tá út á djúpari sjógv. 

Skøta

Skøtur eru nær í ætt við háv, tí bæði eru bróskfiskar. Skøtur eru flatar, hava spíska gron og ein langan hala, sum er settur við píkum. Undir Føroyum eru skøtur bara í sjónum, men aðrastaðni eru nøkur sløg bæði í feskum vatni og í ósum.

Naglaskøta verður 120 cm long. Hon er rættiliga sprøklut. Oman eftir bak­ inum og á halanum hevur hon stórar píkar. Píkarnir eru ikki eitrandi, men kunnu tó stinga og skaða. Tá ið naglaskøta makast, bítur kallfiskurin fast í ravarnar á kvennfiskinum. Eftir gitnaðin leggur kvenn­ fiskurin eggini á botnin.

Inni í egginum livir ungin av blommuni. 4­5 mánaðir seinni, tá ið blomman er uppi, brýtur ungin seg úr egginum. Onkuntíð síggjast tóm skøtu­ egg í fjøruni og á sandinum. 

Næstan hótt

Skøta sær út, sum hevur hon veingir; teir verða nevndir ravar. Ravarnir á naglaskøtu eru væl dámdur matur aðrastaðni, og tí verður nógv fiskað av henni, so nógv, at hon nú um at vera hótt.

Í Føroyum er skøta ikki vanligur matur. 

Steinbítur

Steinbítur verður upp í 150 cm langur og heldur til úr taraskóginum og út á 500 m dýpi. Høvdið er heldur stórt og kubbut og líkist ikki høvdinum á øðrum fiski. Hann hevur stóran og sterkan kjaft, og tenninar eru ógvuliga sterkar. Fremst í kjaftinum hevur hann bog­aðar tøkutenn, og í gómanum eru kúputar tenn at bróta igulkerar, skeljar og krabbagággur við.

Í gýtingartíðini er steinbítur tó minni vandamikil, tí tá missir hann tenninar. Hann etur einki, fyrr enn tenn­inar eru vaksnar aftur. 

Kanningar vísa, at 20 ára gamal steinbítur er í miðal ein metur langur.

Toskur

Undir Føroyum eru nøkur fá fiskasløg, sum eru at finna í stórum nøgdum. Av teimum kunnu nevnast svartkjaftur, upsi, hýsa, hvítingsbróðir og toskur. Hesir fiskar eru allir toska­fiskar, og fleiri teirra verða nógv veiddir.

Toskur er átufrekur og dámar væl at eta stóran fisk. Tað sæst væl aftur á einum sjósavni, serliga um hann er saman við øðrum fiski, sum bara er eitt lítið vet minni enn hann sjálvur. Skjótt er tann minni fiskurin horvin.. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Toskur verður kynsbúgvin um 3 ára aldur. Størsti toskurin, sum er veiddur undir Føroyum, var 143 cm langur. Vanliga verður toskur umleið 10 ára gamal, og tá er hann 120 cm langur. 

Toskur kann skifta lit. Fer hann t.d. inn í taran, verður hann reyður (reyðfiskur) og er soleiðis betur vardur fyri fíggindum. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn.

Føroyabanki

Tveir serføroyskir toskastovnar eru undir Føroyum, annar veksur upp á landgrunninum og hin á Føroyabanka. Tað serliga við toskinum á Føroyabanka er, at hann veksur skjótari enn hin.

Gýtingarøki hjá toski á landgrunninum og á Føroyabanka. Mynd: Savnsmynd

Ein banki er eitt grunt fiskiøki undir Føroyum. Ein hin ser­merktasti bankin er Føroya­ banki, sum er í ein útsynning úr Føroyum.

Tað sermerkta við Føroyabanka er, at fiskasløgini her vaksa skjótari enn aðrastaðni og verða tí eisini skjótari kynsbúgvin. 

Tunga

Tungu er flatfiskur. Henni dámar best harðan botn ella grovan sand. Hon livir í taraskóginum og niður á 220 m dýpi.

Tunga er støðufastur fiskur. Við at merkja fiskin sæst, at tunga inni á firðunum verður verandi har, og at tunga, sum er úti á landgrunninum og bankunum, fer við streyminum kring oyggjarnar vestureftir.

Tunga veksur seint. Hon etur ormar, krossfiskar, slangu­stjørnur og smá krabbadýr. Tá ið tunga verður fóðrað á sjó­savni, hoyrist tað, tá ið hon tekur um fongin. Men hon er varin, tá ið hon etur og er løtt at órógva. Bara okkurt rørist nær hjá, steðgar hon á. Tað tekur tí langa tíð at fóðra tungu.

Tunga verður í mesta lagi 67 cm long, men er vanliga 30­-45 cm long. 

Krutt (Ulka)

Fáum dámar at fáa krutt á seiðabergi. Tindarnir og útsjóndin yvirhøvur gera tað heldur ljótt og ótespiligt.

Krutt er ikki eitrandi, men stingur tú teg av einum tindi, so tekur tað ofta ilt fyri seg.

Krutt er í ætt við kongafisk og knurrhana. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Krutt hoyrir til spordrekafiskarnar eins og kongafiskur og knurrhani. Hesir fiskar eru oftast klæddir við píkum ella beinplátum um høvdið og bulin, og eru hvassir og harðir fiskar.

Øll sløg av krutti eru heldur smá. Minsta slagið, lítla krutt, verður í mesta lagi 7,4 cm langt og størsta slagið, krutt, 25 cm langt. 

Fakta:

• Navn: Krutt (ulka)
• Longd: 15-­25 cm
• Aldur: 10 ár
• Livistaður: í fjøruni og út á 250 m dýpi 

Grønakrutt. Sjálvt um tað eitur grønakrutt, hava grøna­kruttini, sum hava verið á Sjósavninum, oftast verið gul, ljósareyð, reyð ella brún­grá.Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Grønakrutt. Mynd: Hans Eli Sivertsen, Føroya Sjósavn

Upsi (seiður)

Undir Føroyum eru nøkur fá fiskasløg, sum eru at finna í stórum nøgdum. Eitt teirra er upsi. 

Upsi er allastaðni í sjónum millum oyggjarnar og úti á bankunum. Hann veksur upp inni við land. Tá ið hann er um trý ára gamal, fer hann til havs. Hann heldur vanliga til á 75­-200 m dýpi, men er at finna úr vatnskorpuni og niður á umleið 450 m dýpi.

Upsi ella seiður?

Fleiri onnur heiti eru fyri upsa. Soleiðis eitur hann, tá ið hann er ... 

• 3­-10 cm langur: ternumurtur 
• 1 ár: ársgamal summarseiður 
• 2 ár: seiður
• 3 ár: stórseiður
• longri enn 60 cm: upsi 

Sjálvt um upsi er vanligur undir Føroyum, er tað ikki langt síðan, at vit fóru at fiska hann á djúpari vatni. Nú telist hann millum mest fiskaðu fiskasløgini, um vit hugsa um vekt.